Podczas sesji „Sukcesy w wykorzystaniu funduszy europejskich i konkursów programu Horyzont Europa” poznaliśmy przykłady osiągnięć Polski i innych krajów UE w dziedzinie skutecznego planowania i realizacji projektów współfinansowanych ze środków unijnych. Uczestnicy rozmawiali o europejskich standardach i metodach efektywnego wykorzystania tych funduszy z jak największą korzyścią dla poziomu i jakości życia mieszkańców (wskazując m.in. najczęściej popełniane błędy oraz sposoby ich korekty). Pochylili się nad przyszłością finansowania unijnego w kontekście zmieniających się priorytetów gospodarczych i społecznych UE, w tym tych wymuszonych przez zewnętrzną sytuację gospodarczą i geopolityczną.
Wszyscy zwrócili uwagę na dwie bardzo ważne okoliczności:
- Projekty unijne realizowane są wedle określonych standardów i w oparciu o konkretne wartości, co stanowi walor cywilizacyjny często ważniejszy od samych pieniędzy
- Inwestycje realizowane przy wsparciu funduszy europejskich niosą ze sobą szersze wartości cywilizacyjne, mają moc podnoszenia poziomu i jakości życia w wielu obszarach.
Jak mówiła obrazowo Anna Mlost, Dyrektor Departamentu Rozwoju Regionu UMWM w Krakowie, właśnie tak można i trzeba patrzyć m.in. na wielkie inwestycje związane z modernizacją i rozwojem kolei w Małopolsce. Dzięki nim mieszkańcy zyskali nie tylko lepsze możliwości przemieszczania się pomiędzy miastami czy też w ramach aglomeracji, ale też o wiele szersze możliwości edukacji i pracy, te inwestycje wpłynęły także na rozwój wielu mniejszych miejscowości, gdzie od lat nie rozwijało się m.in. budownictwo mieszkaniowe. Z kolei jakościowy skok świadczonych przez kolej usług, zmodernizowanych w oparciu o standardy UE, otworzył nowe szanse przed grupami, które miały dotąd ograniczony dostęp do kolei, jak osoby z niepełnosprawnościami, czy duże rodziny z małymi dziećmi.
W tym samym duchu dr Francisco Ramires – szef zespołu programowania, koordynacji i ewaluacji programu COMPETE 2020 z Portugalii. Przywołał wielki sukces projektu „Ecogrés 4.0 – Zielona rewolucja w ceramice!”, wspieranego z funduszy europejskich finalisty konkursu REGIOSTARS Awards w obszarze zielonej gospodarki. W ramach projektu badawczo-rozwojowego naukowcy opracowali innowacyjne zrównoważone pasty ceramiczne w oparciu o filozofię gospodarki o obiegu zamkniętym. Sukces projektu i opracowanych produktów doprowadził do powstania spółki spin-off, ECOGRES – Ceramika Ekologiczna, Sp. z o.o.
Mówca zwrócił uwagę, że słabością Europy było dotąd to, że nie zawsze udawało się zapewnić ciągłość kluczowych dwóch faz innowacji: tworzenia i komercjalizacji. W jego opinii, zrozumienie tego problemu i znalezienie odpowiedniego remedium jest kluczowe dla przyszłości ekosystemu innowacji w Europie, a więc i dla konkurencyjności całej europejskiej gospodarki. Przedstawił nowe podejście do projektowania wsparcia, które pozwala na skuteczne połączenie tych dwóch faz, zwane „agendami mobilizacyjnymi”, polegające na wspieraniu, w ramach jednej operacji, wspólnych projektów (firm i jednostek badawczych), które obejmują cały cykl innowacji, od komponentu badawczo-rozwojowego po komercjalizację na rynku. Jak wyjaśnił dr Ramires, „celem jest zapewnienie, aby badania i rozwój były bezpośrednio powiązane z rynkiem” i zwrócił uwagę, że to nowe podejście jest wdrażane w portugalskim planie odbudowy i zwiększania odporności i będzie kontynuowane w Portugalii do 2030 r., w tym jako instrument reagowania na nowe priorytety Unii związane z inicjatywą STEP, przy założeniu, że może ono stanowić skuteczną odpowiedź na przyszłe ramy finansowania UE”.
Natascia Lai, wiceszefowa Jednostki B3 – Przemysł w Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Zdrowia i Cyfryzacji (HaDEA), przedstawiając statystyki dotychczasowych projektów finansowanych przez agencję w Polsce i CEE, a przede wszystkim nowe możliwości, przekonywała, że HaDEA wspiera takie właśnie spojrzenie na rozwój,
Iwa Stefanik, Innovation Funding Maestra at F6S Network Ireland, mówiła o roli STEP jako instrumentu UE mającego przyciągnąć i ułatwić udział unijnych MŚP i innowatorów w programie Horyzont Europa. Zarówno Iwa Stefanik, jak i inni paneliści, zwrócili uwagę na potrójne znaczenie Horyzontu:
- Udostępnienie funduszy na rozwój innowacji
- Udostępnienie wyników najnowszych badań, dzielenie się wiedzą i współpraca w określonych dziedzinach
- Promowanie otwartych innowacji i zwiększanie skali innowacji badawczych.
Iwa Stefanik mówiła o roli, jaką w europejskim ekosystemie odgrywają sami autorzy pomysłów, przedstawiciele publicznych agencji obsługujących FE oraz takich podmiotów, jak F6S, doradzających, ułatwiających, koordynujących i integrujących kluczowe działania, będących skutecznymi przewodnikami po całym ekosystemie finansowania kaskadowego. Dopiero spotkanie innowatorów i ekspertów potrafiących wspierać i wzmacniać innowacyjne rozwiązania pozwala wprowadzać rzeczywiste zmiany rynkowe i społeczne.
Dr Maria Śmietanka – Zastępca Dyrektora Krajowego Punktu Kontaktowego Narodowego Centrum Badań i Rozwoju mówiła o Horyzoncie Europa jako największym europejskim programie finansującym badania i innowacje. Zauważyła, że można go uznać za kwintesencję programów unijnych, gdyż zakłada wielostronną kooperację podmiotów z różnych krajów w celu rozwiązywania głównych problemów i wyzwań stojących przed Europą. Mówczyni wyjaśniła, jak udział w tym programie wspiera Krajowy Punkt Kontaktowy w NCBR, na co należy zwracać uwagę aplikując. Podkreśliła, że nowa perspektywa finansowa UE musi uwzględniać zmieniającą się sytuację geopolityczną: na pierwszy plan wyszły bowiem kwestie bezpieczeństwa, budowania suwerenności gospodarczej. W jej opinii, w obu tych obszarach Horyzont Europa i program, który zastąpi go po 2027 roku, powinien odgrywać kluczową rolę – bo innowacyjne myślenie i innowacyjne rozwiązania są podstawą wszelkiego rozwoju.
Dr Katarzyna Baliga-Nicholson, Head of Innovation and Communication w SANO Centre for Computational Medicine, podmiotu powstałego dzięki grantowi Horyzontu Europa, zwróciła uwagę, że rozmawiając o tym, co naprawdę decyduje o sukcesie funduszy UE, trzeba się zastanowić, czy chodzi o liczbę sfinansowanych projektów, albo ilość wydanych pieniędzy, czy też raczej o realne efekty, czyli to, co dzieje się po zakończeniu finansowania: „Chodzi o to, czy to finansowanie ma moc transformowania naszej rzeczywistości, czy tworzy nowe rynki, czy napędza zmiany systemowe, czy buduje potencjał w regionach i sektorach, które najbardziej tego potrzebują – to jest prawdziwą miara sukcesu” – podkreśliła uczestniczka panelu. W jej opinii, instytucje finansowane ze środków europejskich, takie jak Sano, stają się „potężnymi motorami innowacji”, a dzięki odpowiedniemu wsparciu krajowemu ich wpływ może jeszcze wzrosnąć.
„Sano zaczęło się od pomysłu, że najnowocześniejszy system obliczeniowy może odmienić globalną medycynę. Dzięki dofinansowaniu z programu Horyzont 2020 pomysł ten przeistoczył się w światowej klasy ośrodek badawczy w sercu Krakowa. To nie tylko sprowadziło talenty do Polski – jesteśmy zaangażowani w budowanie ekosystemu i zaangażowania społecznego. Sano tworzy też sojusze poza Europą, ze szpitalami brytyjskiej NHS, start-upami, agencjami kosmicznymi. Przyszłe finansowanie musi wspierać te hybrydowe, przekraczające granice projekty”.
Uczestnicy panelu zgodzili się, że finansowanie europejskie nie powinno być postrzegane w kategoriach transakcji, w ramach której od podmiotu publicznego trafiają do przedsiębiorcy i/lub instytucji badawczej konkretne środki, ale platformy do instytucjonalnego uczenia się i budowania zdolności do wykorzystania drzemiącego w Europie potencjału.
Dzięki finansowaniu UE powinny powstawać produkty i usługi oraz procesy, które mogą trwać o wiele dłużej niż cały czas trwania samego projektu. Sano jest przykładem połączenia z partnerami w skali globalnej, przesuwającego granice naukowe, a jednocześnie silnie zakorzenionego w rzeczywistości Krakowa, Małopolski, Polski i CEE, odpowiadającego na lokalne i regionalne potrzeby w zakresie opieki zdrowotnej.
Połączenie globalnej innowacyjności i lokalnej użyteczności to jeden z najlepszych mierników sukcesu funduszy europejskich.
Kolejny wniosek z panelu: fundusze europejskie odegrały niebagatelną rolę w transformacji gospodarczej, systemowej, społecznej, cywilizacyjnej CEE i innych państw UE, ale muszą ewoluować:
- Innowacje rozwijają się dziś szybciej niż przewidziano w cyklach przyznawania dotacji. Jeśli finansowanie nie jest w stanie za nim nadążyć, nauka zamiast docierać do klinik, tonie w raportach.
- Wyzwaniem dla Europy nie jest ilość dostępnych środków, ale strategiczne wykorzystanie tych funduszy. Aby zwiększyć globalną konkurencyjność, UE musi nie tylko zwiększyć wielkość finansowania, ale co ważniejsze, przemyśleć sposób, w jaki jej systemy finansowe wspierają innowacje.
- Finansowanie UE powinno być postrzegane nie tylko jako inwestycja w naukę, ale także jako katalizator zmian systemowych – w zakresie leczenia pacjentów, szkolenia talentów i przekładania badań na ich wpływ. W ten sposób Europa może pozostać konkurencyjna wobec USA i Chin.
Aby to osiągnąć, potrzebujemy reformy strukturalnej. Oznacza to połączenie krótkoterminowych dotacji na projekty z długoterminowym finansowaniem podstawowym dla ośrodków badawczych, co umożliwia im zrównoważony rozwój i dostosowanie się w czasie. „Fundusze UE mają ogromną moc, ale musimy wyobrazić sobie, jak powinien wyglądać sukces w świecie, który wymaga pilnych, wspólnych działań” – skwitowała przedstawicielka Sano.
Autor podsumowania: Zbigniew Bartuś, moderator sesji
Zdjęcia: Piotr Jantos
